تبعیض های جنسیتی چندگانه برای محدودیت ورود دختران به دانشگاه ها

تا قانون خانواده برابر:

نگاهی به دفترچه های انتخاب رشته کنکور سراسری 1390

در حالی که موضوع تفکیک جنسیتی در دانشگاه ها، ابزارها و روش های اجرای آن، انکار و تکذیب ها یا تأییدها هنوز ادامه دارد، نگاهی به دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری امسال خبر از عملی شدن بیش از پیش بومی گزینی و سهمیه بندی جنسیتی در دانشگاه ها می دهد. اجرای این طرح اگرچه از سال 1387 آغاز شد اما انگار هر چه پیشتر می رویم، بیشتر از قبل با موانع و محدودیت های حضور دختران در دانشگاه یا برخی رشته ها به طور خاص مواجه می شویم. در گزارش زیر تلاش شده است تا اعمال سهمیه بندی در برخی رشته ها و دانشگاه ها صرفا با یک ارزیابی اولیه مورد بررسی قرار گیرد. البته جای انکار نیست که می توان با بررسی دقیقتر رشته های دانشگاهی، کلیه دانشگاه ها و تعداد ظرفیت های اعلام شده گزارش جامع تر و مفصل تری ارائه کرد.

این گزارش تنها به بررسی رشته های روزانه می پردازد و در آن صرفا به دانشگاه هایی اشاره شده که بیشترین سهمیه بندی جنسیتی را در تعیین رشته به کار گرفته اند. اما پیش از آن ذکر چند نکته مندرج در دفترچه مهم و ضروری است که بدون شک در محدودیت ورود و انتخاب رشته دختران از جمله بومی گزینی نقش به سزایی دارد. اول از همه بند 1-6) دفترچه با عنوان شرایط کلی تحصیل در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی می گوید: "پذیرفته شدگان نباید برای شروع و ادامه تحصیل از لحاظ موازین شرعی و قوانین و مقررات منعی داشته باشند." در حالی که هیچ توضیحی در ارتباط با موازین شرعی و مقررات داده نشده است و به نظر همان مقررات انضباطی وضع شده از سوی حراست دانشگاه ها در ارتباط با نوع پوشش و رفت و آمد دانشجوهاست.

همچنین اشاره شده که "دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی تعهدی از لحاظ تأمین مسکن و خوابگاه و پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان ندارند. البته در این خصوص تلاش خود را مبذول خواهند داشت." موضوعی که بدون شک باز هم بر اختیار تعیین رشته دختران با توجه به دیدگاه های فرهنگی و اجتماعی نسبت به سکونت دختران مجرد در سایر شهرها تأثیرگذار است.

بومی گزینی

در بند 2-3 ) دفترچه با استناد به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به گزینش بومی اشاره شده که برخی از اهداف اجرای این گزینش را کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان دانشگاه ها نظیر مشکل کمبود خوابگاه، افت تحصیلی ناشی از دوری خانواده و مشکلات اقتصادی عنوان شده است. به علاوه ذکر شده که گزینش بومی باعث خواهد شد تا داوطلبان هر ناحیه با امتیازات در نظر گرفته شده بتوانند از امکان قبولی بیشتر در رشته های بومی بهره مند شوند. در توضیحات مربوط به گزینش بومی در دوره های مختلف آمده است که برای رشته های تعیین شده، پذیرش بومی پس از کسر سهمیه 40 درصدی رزمندگان به صورت 60 درصد گزینش بومی و 40 درصد گزینش آزاد صورت می گیرد. در صورت عدم تکمیل ظرفیت اختصاص به سهمیه رزمندگان باقیمانده ظرفیت به صورت 50 درصد گزینش بومی و 50 درصد آزاد به داوطلبان اختصاص خواهد یافت . رشته های مشمول بومی گزینی در رشته ریاضی فیزیک شامل مهندسی برق، مهندسی مکانیک، کامپیوتر، مهندسی عمران، معماری و صنایع است، در رشته علوم تجربی پزشکی، داروسازی و دامپزشکی و در رشته علوم انسانی حقوق و روانشناسی مشمول بومی گزینی اند.

در دانشگاه های شبانه، غیر دولتی و غیرانتفاعی و نیز نیمه حضوری سهمیه داوطلبان بومی 80 درصد تعیین شده است. حتی در دانشگاه های پیام نور هم بومی گزینی 70 درصد داوطلبان را در بر می گیرد. در بند اول قسمت نکات مهم دفترچه انتخاب رشته آمده است: در برخی از رشته ها پذیرش برای داوطلبان زن و مرد حداقل به یک نسبت مشخص در نظر گرفته شده است. در این رشته ها ابتدا نسبت مشخص شده برای هر جنس تفکیک گردیده و سپس شکست ظرفیت برای سهمیه های مختلف در هر جنس صورت می گیرد. در تمامی جداول مربوط به رشته ها در بخش نوع گزینش ، قطبی ، ناحیه ای یا کشوری بودن رشته نیز مشخص شده است. یعنی با ذکر نوع گزینش داوطلبان از همان ابتدا باید در نظر داشته باشند که انتخاب رشته ها با این محدودیت ها همراه است.

سهمیه بندی جنسیتی

با نگاهی به دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری 1390 در بررسی اولیه رشته های دانشگاهی به نظر می رسد که سهمیه بندی جنسیتی به طور یکسان به عنوان یک سیاست کلی در همه دانشگاه ها اجرا نشده است. به عنوان مثال برخی دانشگاه ها از جمله دانشگاه تهران هیچ گونه سهمیه ای را برای انتخاب رشته دختران و پسران در نظر نگرفته اند. همچنین در اعمال سهمیه مربوط به رشته های تحصیلی باز هم نوع رشته در تعیین میزان سهمیه موثر است. به طور مثال در زیر مجموعه رشته هنر، کارشناسی فرش و صنایع دستی از جمله رشته هایی هستند که تقریبا تنها زنان گزینش می شوند. در این رشته ها به ندرت داوطلب مرد پذیرفته می شود که البته تعداد آن نسبت به زنان محدود است. جدول زیر سهمیه های تعین شده برای برخی رشته ها در تعدادی از دانشگاه ها را نشان می دهد.

الف- علوم انسانی

نسبت ها در دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه علوم اقتصادی تهران برابر است . دانشگاه فردوسی مشهد نیز هیچ سهمیه ای برای پذیرش دانشجویان دختر و پسر در رشته های علوم انسانی در نظر نگرفته است. در دانشگاه تهران هم نسبت سهمیه ها تقریبا برابر و در دانشگاه شاهد تهران هیچ نسبتی برای زن و مرد در پذیرش رشته ها مشخص نشده است.

اما بیشترین سهمیه بندی جنسیتی در ارتباط با رشته های علوم انسانی در دانشگاه قم در نظر گرفته شده است. در برخی رشته ها این نسبت 1 به 6 به نفع مردان است مانند رشته حقوق. در دانشگاه لرستان نیز تقریبا تمامی رشته ها نسبت 15 به 25 به نفع مردان را دارد. دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری هیچ درصدی برای ورود زنان در رشته علوم قضایی با ظرفیت 250 نفر در نظر نگرفته است. دانشگاه علوم پایه انتظامی نیروی انتظامی هم تنها مردان را مستحق پذیرش در دور رشته علوم انتظامی و کاردانی علوم پایه انتظامی دانسته است.

علی رغم این که در دانشگاه های غیرانتفاعی و پیام نور سهمیه بندی جنسیتی در هیچ کدام از رشته ها وجود ندارد. اما در رشته های تحصیلی دوره های مجازی در دو رشته حقوق در دانشگاه شیراز نسبت سهمیه بندی جنسیتی 15 زن به 35 مرد و در مواردی 50 به 50 است.

همانطور که پیشتر اشاره شد در رشته های هنر ، رشته هایی نظیر مطالعات خانواده، کارشناسی فرش، صنایع دستی نسبت زنان دو برابر مردان است. به عنوان مثال این نسبت در دانشگاه شهر کرد 12 زن به 6 مرد است یا در دانشگاه شیراز تنها داوطلبان زن را در این دو رشته پذیرفته می شوند. معمولا در این گونه رشته ها یا نسبت زن و مرد برابر است یا ظرفیت پذیرش زنان بیشتراست. دانشگاه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در دو رشته تلویزیون و هنرهای دیجیتالی و کارگردانی تلویزیون هیچ زنی را پذیرش نمی کند.

ب- ریاضی

تقریبا در تمام رشته های مهندسی یا سهمیه تعیین شده برابر است یا نسبت ها به طور فاحش حاکی از تبعیض جنسیتی علیه دختران داوطلب ورود به دانشگاه است. چند نمونه از سهمیه بندی ها به شرح زیر است و البته آمار تبعیض ها بسیار بالاتر از رشته علوم انسانی است. تنها به ذکر چند نمونه بسنده می شود.

به جز دانشگاه های اصفهان، بوعلی سینای همدان، بناب ، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران، دانشگاه تربیت معلم تهران، دانشگاه تفرش، دانشگاه تهران در برخی از رشته های مهندسی ، دانشگاه زاهدان ، دانشگاه شاهرود و شاهد تهران و دانشگاه صنعتی ارومیه که نسبت ها یا برابر است یا سهمیه بندی جسنیتی اعمال نشده است، سایر دانشگاه ها سهمیه بندی جنسیتی را به نفع داوطلبان مرد در نظر گرفته اند. بیشترترین تبعیض در دانشگاه صنعت نفت دیده می شود به طور مثال در برابر 3 زن 27 مرد یا 4 زن در برابر 36 مرد قرار دارند. دانشگاه علم و صنعت نیز تقریبا از همین وضعیت برخوردار است.

ج- علوم تجربی

در رشته های دانشگاهی زیرمجموعه علوم تجربی نیز اعمال سهمیه بندی را می توان در برخی دانشگاه ها و رشته ها چنین یافت.

در دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه تهران نسبت ها دوباره تقریبا برابر است.

اما در بسیاری از رشته ها دانشگاه شیراز بیشترین سهمیه بندی را اعمال کرده است که در آن نسبت دختران به پسران تقریبا یک سوم یا حتی بیشتر از آن است. اما در رشته های پزشکی تقریبا هیچ سهمیه بندی جنسیتی صورت نگرفته است. سیاست سهمیه بندی جنسیتی به طور یکسان در همه دانشگاه ها اعمال نشده است. گویا این سیاست باز هم منوط به تصمیمات خود دانشگاه هاست. اگرچه مرور کلی دفترچه کنکور در رشته علوم انسانی و ریاضی نشان می دهد که به طور گسترده ای در اغلب دانشگاه های کشور در حال اجراست. علاوه بر این که طرح بومی گزینی نیز محدودیتی دیگر برای حضور دختران در دانشگاه های برتر کشور ایجاد کرده است.

در این رشته ها نسبت ها تقریبا برابر است یا این که سهمیه بندی اعمال نشده است. باتوجه به دفترچه انتخاب رشته کنکور سراسری سال 90 مشخص می شود که سیاست سهمیه بندی جنسیتی به طور یکسان در همه دانشگاه ها اعمال نشده است. گویا این سیاست باز هم منوط به تصمیمات خود دانشگاه هاست. اگرچه مرور کلی دفترچه کنکور در رشته علوم انسانی و ریاضی نشان می دهد که به طور گسترده ای سهمیه بندی در اغلب دانشگاه های کشور در حال اجراست. علاوه بر این که طرح بومی گزینی نیز محدودیت های بیشتری برای حضور دختران در دانشگاه های برتر کشور ایجاد کرده و نهایتا تفکیک جنسیتی بار موانع و محدودیت ها را برای دختران مضاعف خواهد کرد.