گزارشي از روند طرح تفكيك جنسيتي در دانشگاه‌ها

تفكيك جنسيتي يا تبعيض

تا قانون خانواده برابر: طرح معروف به تفکیک جنسیتی در سالهای اخیر بارها از سوی دولت مستقر مطرح شده است و در بعضی از وزارتخانه ها از جمله وزارت علوم در دستور کار قرار گرفته و تا حدودی در برخی از دانشگاه ها اجرا شده است.

این طرح ابتدا در بعضی از واحد های دانشگاه آزاد مانند دماوند و ورامین که پذیرش دانشجو در اکثر رشته های آن تک جنسیتی صورت می گرفت با تفکیک روزهای تحصیل دانشجویان و یا تفکیک ساختمانهای برگزاری کلاسهای درس به اجرا درآمد. هم چنین گروه معارف در بعضی از دانشگاه های دولتی کلاسهای جداگانه ای را برای پسران و دختران ارائه کرد. از جمله این دانشگاه ها می توان علم و صنعت و صنعتی شریف را نام برد. بعضی از واحدهای دانشگاه پیام نور نیز کلاسهای دروس عمومی را تفکیک شده برگزار کردند. در ترم تحصیلی جاری دانشگاه علامه طباطبایی اکثر دروس غیر اختصاصی خود را به صورت جداگانه برای "زن" و "مرد" ارائه کرد. رئیس دانشگاه علامه که از مدافعان طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه ها است علت این اقدام را تراکم بالای جمعیتی دانشجویان عنوان کرده اما با وجود اینکه اکثریت دانشجویان را در دانشگاه علامه طباطبایی دختران تشکیل می دهند همانطور که قابل پیش بینی بود با اجرای طرح تفکیک جنسیتی همچنان مشکل تراکم بالای جمعیتی در کلاسهای دانشگاه علامه وجود دارد. در دانشگاه علامه طباطبایی تعداد دانشجویان است که با ظرفیت های ارائه شده مطابقت ندارد و به نظر نمی رسد این موضوع با جنسیت دانشجویان ارتباطی داشته باشد.

سه دیدگاه اصلی برای تفکیک جنسیتی وجود دارد. دیدگاهی که اختلاط دو جنس را غیراسلامی می داند و عقیده دارد برای اسلامی کردن دانشگاه باید طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه را اجرا کرد. دیدگاهی که نقش های متفاوتی را برای زنان و مردان قائل است و اجرای این طرح را با جدا کردن رشته های دانشگاهی یکسان می داند و دیدگاه پایانی که تفکیک جنسیتی را تبعیضی مثبت برای زنان می داند، دیدگاه آخر تا کنون در آموزش عالی و در ایران مطرح نشده است.

1- برخی با بیان اینکه لازم است کلاسهای دانشگاه، اسلامی باشد طرح تفکیک جنسیتی را برای حفظ اخلاق در بین دانشجویان ضروری می دانند. حجت الاسلام فضل علی لزوم تفکیک جنسیتی را: "جلوگیری از خطر جدی دوست شدن دخترها و پسرهای جوان عنوان می کند، به نظر نماینده ولی فقیه در دانشگاه خواجه نصیر فضای آزاد دوجنسیتی مصداق این است که گوشت را جلوی گربه بیندازی". دلایلی که مسئولان برای طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه ها عنوان می کنند غیر شفاف و غیر کارشناسانه است.

شهلا اعزازی، جامعه شناس معتقد است مناسب تر است کمی انسانی تر با روابطی که بین افراد می تواند به وجود آید برخورد کرد. زیرا اگر روابط دو جنس را به صورت تهاجمی همانطور که یک حیوان به طعمه اش حمله می کند در نظر بگیرید هر زمان که اینها در ارتباط با هم قرار گیرند حمله صورت خواهد گرفت. 

مریم بهروزی دبیرکل جامعه زینب و از موافقان طرح تفکیک جنسیتی می گوید: اگر شرایط و امکانات به گونه ای باشد که بتوان دختر و پسر را از یکدیگر جدا کرد، احتیاط از اختلاط ضروری است.

برخی از متفکران اسلامی مانند صدیقه وسمقی با عرفی دانستن مبنای احکام فقهی که قوانین ما از آن استنتاج می شود معتقدند: "زن امروز از نظر بینش همانند زن روزگاران گذشته نیست که مشمول همان قوانین باشد." در دهه های گذشته برای تطبیق احکام با شرایط کنونی زنان تلاش های گسترده ای انجام شده که با در نظر گرفتن آن می توان از تبعیض نسبت به زنان جلوگیری کرد.

سید احمد خان از اصلاح گران مسلمان در هندوستان که پیشتاز تحصیلات عالی مسلمانان بود از آموزش جدید، چه برای زنان و چه برای مردان، حمایت و با انزوای زنان و در پس پرده بودن مخالفت می کرد.

در مصر دهه 1870 نیز، شیخ محمد عبده معتقد بود که اسلام باید با روح جستجوگری منطقی هدایت شود. وی معتقد بود دین اسلام مخالف تساوی زنان با مردان نیست.

2- اهمیت طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه هنگامی مشخص می شود که وزیر علوم درباره آن این گونه اظهار می کند: "رشته های خاص بانوان و رشته های خاص آقایان را در دانشگاه ها ایجاد می کنیم، همچنین دانشگاه های خاص آقایان و خاص بانوان اگر لازم باشد ایجاد می شود."

دیدگاهی که در آن وظیفه، توان و استعداد زنان متفاوت از مردان است و برای پرورش هر جنس باید حوزه متفاوتی را در نظر گرفت سرانجام به تقسیم کار جنسیتی می انجامد، البته با حضور زنان درشغل های گوناگون نمی توان دوباره تقسیم کار گذشته را که زنان به کار خانگی می پرداختند و مردان کارخارج از خانه را برعهده داشتند شیوه غیر قابل تغییر زندگی دانست. اما این دیددگاه کار خانگی را وظیفه زنان می داند و مشاغل را به دو گونه زنانه و مردانه تقسیم می کند.

تفکیک مشاغل به دو دلیل اهمیت دارد. نخست اینکه کلیشه ای نگریستن به مشاغل شدیدا انتخاب های شغلی افراد را محدود می کند. دوم این که تفکیک مشاغل نقش مهمی در تفاوت جنسیتی در دستمزد ها دارد. مشاغلی که عمدتا زنانه هستند به ناگریز دستمزد پایین تری دریافت می کنند.

با وجود اینکه مدارس در ایران غیر مختلط است اما این کار برای آموزش متفاوت بین دختران و پسران صورت نگرفته است. اگر چه این اتفاق نیز در حال روی دادن است. "هنگامی که کودکان کلاسی برای چند ماه یا چند سال به طور مصنوعی جدا شده اند دیگر نمی توانند خود را عضو گروهی جداگانه احساس نکنند و این جدایی دائمی را که هر روز تکرار می شود به قانونی آهنین و تخطی ناپذیر بدل نسازد. این تقسیم شکلی از نژادپرستی است ولی ظاهری چنان طبیعی دارد که جلوی هر گونه بدگمانی را نسبت به نا درستی و بی عدالتی می گیرد." تحصیل افراد در مدارس غیر مختلط که با نگاه حفاظت از کودکان شکل گرفته مشکلاتی را برای ادامه زندگی که در آن هر دو جنس کنار هم زندگی و تحصیل و کار می کنند به وجود می آورد، اما اگر این جداسازی در دانشگاه که افراد بالغ وارد آن می شوند، نیز ادامه یابد نقش های جنسیتی که برساخته جامعه هستند مدام تقویت می شوند، نقش های جنسیتی خصلتی کسب شده، موقعیتی مقرر شده و بخشی از یک ایدئولوژی است که نقش های زنان را ناشی از طبیعت آنها می داند. تحقیقات نشان می دهد مدارس غیرمختلط کلیشه سازی را تقویت کرده، انتخاب دختران را محدود می کند و به لحاظ اجتماعی نامطلوب است. 

تاکید بر روی تفکیک جنسیتی در مراکز آموزشی می تواند منجر به کسب نقش های جنسیتی متفاوت زنان و مردان شود که به موجب آن زنان در موقعیتی فرودست باقی می مانند.

3- به عقیده اسپندر که 30 سال پیش آموزش مدارس بریتانیا را مورد نقد قرار داد. تفکیک جنسیتی در کلاسهای ریاضیات و علوم می تواند تبعیض مثبتی برای دختران باشد. زیرا تحقیقات نشان داده است که موفقیت تحصیلی دختران (در دروس علوم و ریاضیات) در مدارس مختلط کاهش می یابد. به عقیده اسپندر موفقیت تحصیلی بیشتر پسران در کلاسهای مختلط نشان دهنده این است که حضور دختران برای تقویت تصویر مثبت از پسران ضروری است و این به زیان دختران است که پسرها برجسته شوند. در جامعه ای که مردسالاری روابط بین انسانها را تعیین می کند در مدارس مختلط به ناگریز هنر سلطه و اطلاعت تمرین و القا می شود.

تفکیک جنسیتی را بدون در نظر گرفتن شرایط موجود نمی توان بررسی کرد. در شرایط کنونی کشور ما و با توجه به مبنا قرار دادن کلیشه های جنسیتی از زن در اجرای طرح سهمیه بندی جنسیتی و بومی گزینی به نظز نمی رسد سیاست گذاری آموزش عالی در جهت رفع تبعض از زنان عمل کند بلکه این طرح نیز مقدمه ای برای تبعیض آمیز نمودن دوباره فضاهایی است که زنان توانسته اند در آن به موفقیت هایی برسند.